ابومحمود خجندی و سدس فخری

نویسندگان

منوچهر آرین (ضیا)

استادیار

چکیده

سدس فخری اسباب رصدی است که ابومحمود خجندی آن را به نام فخرالدوله ساخته است. در این مقاله، دربارۀ ویژگی های سدس فخری و نحوۀ اختراع این وسیله ازسوی خجندی با تکیه بر مطالب نقل شده در منابع گوناگون ازجمله تحدید نهایات الامکان بیرونی خوارزمی و جامع المبادی و الغایات ابوعلی حسن بن مراکشی بحث شده است. در ادامۀ مقاله نیز بحثی دربارۀ قانون هیئت (شکل مغنی) مطرح شده است. آنچنان که در کتاب مقالید علم الهیه آمده است، خجندی در کتابی که راجع به ستارگان ثابت نوشته بود، از برهانی به نام قانون هیئت که متفاوت با برهان های دیگر است، استفاده کرده بود. البته، بیرونی خوارزمی اختراع شکل مغنی را بین ابونصر، خجندی و ابوالوفا مشکوک دانسته و بیشتر این اختراع را به استاد خود، ابونصر، منسوب کرده است. نگارندۀ این مقاله در پایان به این نتیجه رسیده که اگر در اختراع شکل مغنی یا قانون هیئت شک است که خجندی نخستین بانی آن باشد، در ساخت سدس فخری هیچ تردیدی نیست که خجندی نخستین دانشمندی است که آن را ساخته است.

برای دانلود باید عضویت طلایی داشته باشید

برای دانلود متن کامل این مقاله و بیش از 32 میلیون مقاله دیگر ابتدا ثبت نام کنید

اگر عضو سایت هستید لطفا وارد حساب کاربری خود شوید

منابع مشابه

تلمیح و ایهام در شعر کمال خجندی

دیوان به نسبت پرحجم کمال الدّین مسعود خنجدی، به جز چهار قصیده و ابیاتی با عنوان های: قطعات، دوبیتی، رباعی، مثنوی و یک نمونه مستنزاد که همۀ آنها به اندازۀ یک دهم دیوان نمی شود، بقیه از 982 غزل عرفانی فراهم آمده است. محتوا و بار هنری همۀ این غزلها در قیاس با غزلهای سعدی، مولانا و حافظ که کمال در جای جای اشعار خود از این شاعر نامدار و غزلهایشان یاد کرده است؛ چندان نغز و گرانبار نمی نماید. گرچه کم ن...

متن کامل

سبک‌شناسی قصاید فخری دعبل خزاعی

سبک‌شناسی رهیافتی نقادانه است که از یافته‌های علوم مختلف ادبی و زبانی بهره می‌گیرد و سعی در روشن ساختن سطح فکری متن دارد. ازاین رو، رابطة سبک‌شناسی با دیگر علوم ادبی، رابطة دوسویه و تعاملگرانه است. سبک‌شناسی می‌کوشد از تحلیل کوچک‌ترین واحدهای زبانی شروع کند و به کلان لایه‌ها برسد. پژوهش حاضر در پی آن است که اشعار فخری دعبل خزاعی را که یکی از بزرگ‌ترین شاعران متعهد شیعه است، از ر...

متن کامل

مضامین و لغات و تعبیرات قرآنی در اشعار کمال خجندی

کمال خجندی، از سخنوران و عرفای عالی‌قدر قرن هشتم هجری، یکی از بزرگ‌مردانی است که از آیات و مضامین قرآنی در اشعار خویش بسیار بهره برده است. در این مقاله، بازتاب مطالب قرآنی خواجه کمال ذیل چهار بخش مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است که عبارت‌اند از: ۱. اسماء، سُوَر و آیات قرآنی؛ ۲. تلمیح به داستان‌های قرآنی؛ ۳. تجلی مضامین قرآنی؛ ۴. اقتباسات قرآنی. در بخش اول ابیاتی که نام سوره‌ها و آیه‌های قرآنی به...

متن کامل

تراکمِ ذوق و احساس (نقد و بررسی شعر دل‏آرام خجندی)

در مقالة حاضر اشعار سنتی و نوپردازی‌های دل‌آرام، شاعرة جوان تاجیک، تجزیه، تحلیل و بررسی ‌شده است. در تاجیکستان، دو شاعرة خوش‌قریحة نوقلمِ غناگو با اسم «دل­آرام» فعالیت دارند؛ یکی از خجند و دیگری از ختلان. بر شعر دل­آرام ثانی برای بار اول،‌ نظر انتقادی اجمالی صورت می‌گیرد؛ اما هدف اصلی، تحقیق و نقد اشعار دل‌آرامِ اول است. تا به امروز، بر اشعار این شاعره، برمبنای روش علمی، تحقیقی انجام نشده است. بر...

متن کامل

منابع من

با ذخیره ی این منبع در منابع من، دسترسی به آن را برای استفاده های بعدی آسان تر کنید


عنوان ژورنال:
رودکی ( پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی )

جلد ۸، شماره ۱۴، صفحات ۷-۱۲

میزبانی شده توسط پلتفرم ابری doprax.com

copyright © 2015-2023